Onbekend maakt onbemind. Als je schoolleiders in het primair onderwijs wilt motiveren voor cultuureducatie, laat hen dan zelf op een positieve manier kunst ervaren. En ga vervolgens het gesprek aan over de pedagogische waarde ervan. Dat het werkt, ontdekte kunsteducator en auteur van deze bijdrage, Dian Langenhuijzen.

Schoolleiders onderschrijven het belang van kunsteducatie, daarom hebben ze al twee keer meegedaan aan de vierjarige Cultuureducatie met Kwaliteit-periode. Deze CMK betreft een landelijke regeling om de kwaliteit van cultuuronderwijs, deskundigheidsbevordering en culturele netwerken een duurzame impuls te geven. Hoe kan het ondanks die CMK dat kunsteducatie zo snel onder druk komt te staan wanneer ‘andere prioriteiten’ zich aandienen? Ik was benieuwd hoe schoolleiders hun eigen rol hierbij zien. Waar komt hun motivatie voor kunsteducatie vandaan, hoe zien zij hun rol en is het mogelijk dit alles te vergroten? Om daar achter te komen, interviewde ik zes schoolleiders. Vervolgens deed ik een groot praktijkonderzoek naar het effect van Art Based Learning, en tot slot voerde ik met de schoolleiders een diepgaand gesprek over de waarde van kunsteducatie en hun rol hierbinnen.

Wat mij opviel:

• Scholen kunnen zelf kiezen hoe ze kunsteducatie invullen. Zij zijn daarin autonoom.
• De uitvoering van kunsteducatie hangt sterk af van de hoogte van de financiering door de overheid.
• Binnen de overkoepelende scholenstichting voeren schoolleiders niet of nauwelijks inhoudelijke gesprekken over kunsteducatie met collega-schoolleiders of met het schoolbestuur.
• Bij kunsteducatie zien schoolleiders hun eigen rol vooral als het faciliteren en ondersteunen van de interne cultuur coördinator.

Door kunst nieuwe persoonlijke inzichten

Toen kwam de vervolgstap: is het mogelijk om de betrokkenheid bij kunst bij schoolleiders te vergroten? Ik onderzocht het in de praktijk. Dat deed ik door middel van Art Based Learning (Lutters, 2013) omdat je met deze methode tot nieuwe persoonlijke inzichten kunt komen door kunst. Ook is de methode zeer toegankelijk: deelnemers hoeven geen voorkennis of affiniteit met kunst te hebben. Ik begeleidde in musea negen masterclasses Art Based Learning. De zevenenzeventig deelnemers, waarvan een deel van de groep ook de geïnterviewde schoolleiders waren, toonden na afloop meer betrokkenheid bij kunst, bleek uit de digitale evaluaties. Voor een deel was mijn vraag hiermee beantwoord. Maar ik wist nog niet wat schoolleiders nodig hebben om kunsteducatie voortaan meer prioriteit te geven op hun po-scholen. Daarom voerde ik na de masterclass een socratisch groepsgesprek met hen. Bij deze vorm bevraag je elkaar op persoonlijke waarden in dit geval: welke persoonlijke betekenis geef jij aan kunst en kunsteducatie? Oordelen en meningen worden uitgesteld.

‘Continuïteit van kunsteducatie is kwetsbaar’
Welk effect hadden deze gesprekken op de schoolleiders? Na het interview, het praktijkonderzoek en de socratische gespreksvoering bleek het volgende:

• De motivatie om op school aan kunsteducatie te doen, hangt nu vaak af van externe factoren. De continuïteit is meer gewaarborgd als de motivatie voortkomt uit persoonlijke verbondenheid.
• De uitvoering van kunsteducatie op school hangt af van de kwaliteit van de icc’er maar ook van de tijd, ruimte en financiën die een icc’er ervoor heeft. Een schoolleider geeft aan: ‘De continuïteit van kunsteducatie is hiermee kwetsbaar.’ De schoolleider zou het met het team moeten hebben over de pedagogische waarde van kunsteducatie.
• Meer dan negentig procent van de negenenvijftig respondenten geeft na de masterclass aan dat zij kunst op een andere en betekenisvolle manier hebben ervaren. De methode laat hiermee zien dat het effect heeft op de groei van de persoonlijke waardering voor kunst.
• Een Art Based Learning-ervaring geeft schoolleiders inzicht in welke waarde kunst kan hebben voor kinderen. En welke waarde zij heeft voor de verbinding met jezelf. Schoolleiders vinden het waardevol om gezamenlijk naar kunst te kijken en om te praten over de rol en betekenis van kunsteducatie. Door zelf kunst te ervaren, zien zij de waarde van kunst beter. Het socratisch gesprek bracht een kanteling teweeg. Een van de schoolleiders zei: ‘Mijn rol zet me nu aan het denken, ik heb nog wat werk te doen.’ Ook dit onderstreept dat het belangrijk is om met schoolleiders in gesprek te gaan over de waarde van kunsteducatie en de rol van de schoolleider daarin.
• Het is belangrijk dit gesprek ook aan te gaan met collega’s van andere scholenstichtingen en/of gemeenten. Het is raadzaam daarvoor een lokaal of landelijk netwerk in te richten.

Leerkrachten spelen sleutelrol
Kunst heeft het vermogen inzichten en antwoorden naar boven te halen die ieder mens in zich heeft. Kunsteducatie draagt bij aan de persoonlijke, sociaal maatschappelijke en mondiale ontwikkeling. Het kan worden ingezet vanaf het moment dat een kind zich bewust is van zijn (directie) omgeving. In de uitvoering van kunsteducatie binnen het onderwijs spelen leerkrachten/docenten een sleutelrol. Maar zeker zo belangrijk is de pedagogische onderwijsvisie binnen een schoolteam en de rol van kunsteducatie hierin. Schoolleiders en bestuurders kunnen hierin een verschil maken. Ik ga verder met mijn praktijkonderzoek hierover.

Dian Langenhuijzen is kunsteducator en zelfstandig ondernemer. Zij verbindt, begeleidt en ondersteunt kunstervaringen. Ze geeft in musea en digitaal Art Based Learning-masterclasses aan groepen. Daarnaast werkt zij ook als CMK-intermediair en cultuurcoach voor Plaza Cultura.

Bronnen:

• Lutters, J. (2013). University 21: Creativiteit als Noodzaak: Windesheimreeks kennis en onderzoek. Geraadpleegd van www.artez.nl.

• Lutters, J. (2015). Sprekende objecten: Studies in art-based learning. Arnhem, Nederland: ArtEZ Press