Zo noemden mijn ouders vroeger mijn buurjongen, ik noem hem even Piet. Piet was ‘ongelukkig’ omdat hij doof was en niet kon praten. Door de volwassenen werd er een geheimzinnigheid om hem heen gecreëerd, omdat eigenlijk niemand wist hoe je met Piet kon communiceren.

Herinnering
Wat ik me kan herinneren, als meisje van pakweg 10 jaar, is dat ik hem heel bijzonder, erg aardig en slim vond. Het begrip ‘ongelukkig’ snapte ik niet, want Piet was, de weinige keren dat ik hem zag (hij woonde in een internaat) juist altijd heel vrolijk, nieuwsgierig en speelde graag mee. Ik vond Piet vooral heel interessant, want Piet leerde mij zijn wereld kennen die niet de mijne was. In een eigen gemaakte hut onder de keukentafel leerde ik mijn naam in gebarentaal en kreeg ik klanken te horen die voor mij heel vreemd, maar ook begrijpelijk klonken.

Afstand
Als ik zo terugkijk was er in die tijd een enorme afstand tussen degene die naar de lagere school kon en degene die dit niet kon óf niet mocht vanwege lichamelijke of psychische handicap of beperking(en). Vele jaren later kwam er meer aandacht voor mensen met een handicap en de mogelijkheid om mee te doen aan het sociale leven in de maatschappij. Vele internaten werden vervangen door speciaal onderwijs, waardoor kinderen vaker thuis konden blijven wonen. Later werd actief gezocht naar passend onderwijs binnen het reguliere basisonderwijs én passend werk voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.

Ambities
De gemeente Vught wil een stap verder gaan en heeft de ambitie uitgesproken om binnen haar cultuurprogramma participatie en inclusie te bewerkstelligen voor mensen met een kwetsbaarheid. Wat in woorden niet meer betekent dan dat iedereen de mogelijkheid moet krijgen deel te kunnen nemen aan culturele activiteiten in Vught.

Kwetsbaarheid
Aan ons, Plaza Cultura, de uitdagende taak om te onderzoeken waar de behoeftes liggen tussen kunst en cultuur en van degenen die kwetsbaar zijn. We stellen ons meteen de vraag: Wat is dan een kwetsbaarheid? En heeft niet iedereen een kwetsbaarheid? Vast en zeker wel, maar hier maken we dan toch een onderscheid voor degene die moeilijk of niet mee kunnen binnen het reguliere onderwijs of werk, maar ook ouderen, jonge mantelzorgers, vluchtelingen en degenen met een smalle beurs.

Samen
Inclusie en participeren is een landelijke tendens. Immers, 17% van de Nederlandse bevolking heeft volgens Eltje Bos, lector sociale en culturele dynamiek, een niet gangbare intelligentie. Eltje sprak dit in januari uit tijdens de kick off ’Samen cultuur maken’ van het Fonds voor Cultuurparticipatie waarbij de aanloopregeling en de meerjaren regeling werd gepresenteerd.

Onderzoek
Een bijzondere toevalligheid, want op 23 maart kwam Mark Rutte met de intelligente lockdown vanwege de Covid-19; wat overigens een hele andere kwestie is en een hele andere betekenis heeft. Maar voor mij waren het twee nieuwe betekenissen van het woord intelligentie. Het woord intelligentie en dan specifiek de intelligente beperking geeft volgens mij aan dat we in een andere en nieuwe fase zijn beland. Van hoe we als maatschappij naar degenen kijken of willen kijken die niet of niet gemakkelijk mee kunnen doen met het sociaal, maatschappelijk en culturele leven. Eltje wees ons op het onderzoek A restless Art: Participatie van Matarasso (2019) die pleit voor:

• kunst toegankelijk maken,
• het creëren van sociale verandering
• het bevorderen van de culturele democratie.

Dit is een mooie uitgesproken visie én uitdaging waar wij vanuit Plaza Cultura graag op onderzoek uit willen gaan in Vught, om het sociale en culturele domein met elkaar te verbinden. Het biedt namelijk kansen om op zoek te gaan naar elkaars krachten en behoeften. Dat is belangrijk om op deze manier meer inzicht in elkaars leefwereld te krijgen en begrip te kweken voor degenen waarvoor het niet allemaal vanzelfsprekend gaat.

Waardevolle geluksmomenten
Er zijn in Vught al hele mooie samenwerkingen gaande binnen het sociaal domein. Onder andere ‘Samen sterk in de Wijk’ en ‘Toegankelijk Vught’ waar welzijn- en zorgaanbieders elkaar heel weten goed te vinden. In de uitvoering van kunst en cultuur in relatie tot het sociaal domein hebben er al een paar mooie en kleine culturele projecten plaatsgevonden, waarbij actief is gezocht naar participatie en samenwerking met zorg- en welzijnsinstellingen. Bijvoorbeeld activiteiten binnen De week van de toegankelijkheid, de Bevrijdingsrok en Kunstkameraad(je). Bij deze, vooral hartverwarmende, projecten zijn kleine geluksmomentjes teweeg gebracht bij beide partijen. En kloven tussen degenen met en zonder kwetsbaarheid zijn kleiner geworden.

Continuïteit
Hiermee zijn op projectbasis de eerste kleine verbindingen gelegd tussen het sociale- en culturele domein. Daarmee is er een proces in gang gezet. Waar wij nu verder naar op zoek gaan is: Hoe kunnen we deze nieuwe netwerken van duurzame betekenis maken, waardoor het geen eenmalige activiteiten zijn, maar meer betekenisvol in sociale en culturele contacten? Dat het belangrijk is om juist op zoek te gaan naar die duurzame samenwerkingen werd ook door Warner Werkhoven van Kunstloc Brabant en door het Fonds voor Cultuurparticipatie onderschreven tijdens de kick off in januari.

Structuren doorbreken
Dit vraagt van beide partijen een investering in tijd, omdat het veelal om maatwerk gaat alleen al vanwege de privacy gevoeligheden. Maar ook communicatieve en soms ook taalkundige barrières zijn uitdagingen die overbrugt moeten worden. De structuren van zorg- en welzijnsinstellingen en culturele aanbieders zijn ook niet vanzelfsprekend, zodat meteen crossovers gemaakt kunnen worden.

Uitdaging
Wat we gemerkt hebben is dat de ambities van het sociale en culturele veld groot zijn om naar elkaar op zoek te gaan. Het zijn niet de alleen de organisatorische en faciliterende structuren die een uitdaging bieden om duurzame contacten aan te gaan, maar ook de financiële structuren zullen op een andere manier bekeken moeten worden. Ook daarvan zijn al mooie voorbeelden in het land. Hierbij wordt dan bijvoorbeeld gekeken naar zorgverzekeraars en bijvoorbeeld de WMO mogelijkheden.

Mooie weg
Wij beseffen dat we nog een lange en mooie weg kunnen bewandelen. Met een gezamenlijke motivatie dat iedereen mee mag doen, moeten er vast mooie oplossingen in het verschiet liggen. Met deze overdenking nemen we u als lezer graag mee in onze gedachtegang over hoe wij het sociaal domein en het culturele veld met elkaar willen verbinden. Wij zijn er namelijk van overtuigd dat de eigenschappen van kunst en cultuur juist deze verbinding en bewustwording in zich heeft om mensen met een kwetsbaarheid te kunnen bereiken. Want kunst raakt, ontroert, troost, verwondert, inspireert…

Piet
Tot slot wil ik graag nog even terugkomen op Piet. Wat zou ik hebben gewild dat drempels die tussen ons zaten zouden worden beslecht. Wellicht had ik dan nu nog geweten hoe het met hem zou gaan. Wat ik van zijn familie een aantal jaren geleden heb gehoord is dat hij een goede ambachtsman is geworden en erg vaardig is in houtbewerking. Met de digitale middelen die we nu voorhanden hebben spreek ik met mezelf af dat ik ga proberen contact met Piet op te zoeken. Ben benieuwd hoe hij tegen een participerende en inclusie maatschappij aankijkt en wat daarvoor nodig is.

Dian Langenhuijzen